Hoe vrouw-zijn heeft bijgedragen aan het creëren van de legende van Jane

Hoe vrouw-zijn heeft bijgedragen aan het creëren van de legende van Jane
26/02/2019 Webmaster

Foto door Hugo Van Lawick/National Geographic Creative

 

Als klein meisje droomde Jane van Afrika. Wanneer ze haar ogen sloot, zag ze een land met tinten van oker en rood, een zonsondergang op de savanne of een bos vol leven. Ze zag wilde dieren, vrij, groot en talrijk. Het was haar droom, haar doel, de zin van haar leven. Hoewel het voor Jane’s familie duidelijk was dat ze haar droom zou verwezenlijken, vertelden verschillende stemmen in haar omgeving dat het onmogelijk was, want neen, vrouwen deden zoiets niet.

Maar wat als het feit dat ze een vrouw was dit allemaal kon veranderen?

Jane kon zich haar dromen nog levendig herinneren, toen ze Louis Leakey ontmoette op 24 mei 1957. The paleoantropoloog, die toen vierenvijftig jaar oud was, had een grijze snor en droeg gewoonlijk een gerafelde kaki outfit. Het duurde twee uur om Jane die ochtend rond te leiden in het Coryndon Museum in Nairobi. In een brief naar haar familie vertelde ze hen hoe ze onder de indruk was van de slangencollecties en hoe gefascineerd ze was door alles wat Leakey te vertellen had. Van zijn kant moet hij evenveel onder de indruk zijn geweest, want hij bood Jane onmiddellijk een job als secretaresse aan. Ze nam deze baan zonder aarzelen aan. Enkele weken later, op het einde van een archeologische trip naar Olduvai waaraan Jane had deelgenomen, begon Louis Leakey over zijn plannen te praten: hij wilde mensapen bestuderen. Hij was ervan overtuigd dat het begrijpen van hun gedrag ook  meer inzicht zou geven in het gedrag van onze verre voorouders. En om dit te bereiken was hij op zoek naar een specifieke persoon, iemand die niet beïnvloed was door wetenschappelijke conventies, en die persoon moest een vrouw zijn. Volgens hem zouden vrouwen minder snel als een bedreiging gezien worden door de dieren. In 2017 vertrouwde Jane de Hollywood Reporter toe: ‘’Ik denk dat het feit dat ik een vrouw was mij geholpen heeft. Louis Leakey geloofde dat vrouwen betere observators waren dan mannen, ze hadden meer geduld. Vandaar dat hij niet alleen mij koos, maar ook Dian Fossey en Birute Galdikas.

Dian Fossey, Jane Goodall en Birute Galdikas
(foto credit: Jane Goodall Institute)

 

Leakey’s plannen waren heel specifiek: hij wilde dat Jane chimpansees ging bestuderen in Gombe Stream National Park in Tanzania. Het gebied was reeds sinds lange tijd beschermd en als gevolg daarvan waren de chimpanseepopulaties nog niet beïnvloed door mensen. Jane schreef naar een vriend in januari 1958: ‘’Aan de noordelijke grens van het Tanganyika meer, 400 mijl van de beschaving, heeft Dr. Leakey in 1933 een groep chimpansees gevonden die in ongewone omstandigheden leven – in een open gebied met bosgalerijen in plaats van een dicht bebost gebied of in de jungle. Misschien een nieuwe soort. De chimpansees zijn nog nooit bestudeerd geweest, maar het gebied is een erkend leefgebied voor chimpansees, wachtend tot er genoeg tijd en geld beschikbaar was om veldonderzoek te verrichten. Leakey wil dat ik deze taak op mij neem. ‘’ Maar er hing een schaduw boven het project: er was geen sprake van dat een vrouw er alleen heen kon gaan. Dus er werd besloten dat Jane’s moeder, Vanne, haar zou vergezellen.

Door de onstabiele situatie in Tanganyika in die tijd was er toestemming nodig om het Gombe Stream National Part te betreden. Er waren frequente anti-Europese claims voor de onafhankelijkheid en de veiligheid van de expeditieleden kon niet worden gegarandeerd. Dus het was reeds 14 juli 1960 voordat Jane en Vanne eindelijk naar Gombe konden gaan. In maart 2018 gaf Jane toe aan The Times dat het feit dat ze een vrouw was een extra voordeel had: ‘’Vrouw-zijn heeft me ook op een praktische manier geholpen. Afrika was op weg naar onafhankelijkheid en blanke mannen werden als een bedreiging gezien, terwijl ik, een simpele vrouw, dat niet was. ‘’ Ze gaat zelfs zo ver om aan de Hollywood Reporter te vertellen dat ‘’ een blanke vrouw zoals zijzelf iemand was waarvoor zij [de Afrikaanse bevolking] wilden zorgen. Ik kreeg meer hulp van hen dan dat ik ooit zou hebben gekregen als wanneer ik een man was geweest.’’

De media pikte dit verhaal snel op; er was een vrouw met lange benen, haar blonde haar bijeengebonden in een paardenstaart, die tussen de chimpansees in Afrika leefde. Zonder enige wetenschappelijke achtergrond beweerde ze dat ze een revolutie kon veroorzaken in onze kennis over mensapen en het menselijke ras kon herdefiniëren. Ze werd soms bekritiseerd, soms bewonderd. Met meer dan 25 miljoen kijkers tijdens de release in 1965 was de documentaire ‘’Miss Goodall and the Wild Chimpanzees’’ een hit en heeft het zo bijgedragen tot de creatie van de legende van Jane. Maar nog meer dan haar studie van chimpansees was het Jane zelf die het hart van de film was. In een interview met National Geographic in 2017 kan ze zich de instructies die Hugo Van Lawick, die verantwoordelijk was voor het fotograferen van Jane, kreeg nog goed herinneren: ‘’Ze gaven ons een lijstje: Jane in de boot, Jane met een verrekijker, Jane kijkend naar een kaart ‘’. Het leek erop dat ze meer media-aandacht kreeg voor haar haar in plaats voor haar ontdekkingen, en nieuwsartikels legden meer de aandacht op haar benen dan op haar werk. ‘’Sommige wetenschappers hebben mijn observaties hierdoor in diskrediet gebracht – maar het stoorde me niet zolang het me toeliet de nodige fondsen te krijgen om terug te keren naar Gombe en mijn werk verder te zetten.’’ (Times, 2018).

Als vrouw heeft Jane vele meisjes over de hele wereld geïnspireerd.

Wanneer de Huffington Post haar in 2010 vroeg hoe haar werk een revolutie had veroorzaakt met betrekking tot de rol van vrouwen in de wetenschap, gaf ze een simpel antwoord: ‘’Gebaseerd op het aantal jonge vrouwen dat in mijn voetsporen wil treden, denk ik dat het veel veranderd heeft! … Het overkomt mij over de hele wereld, vooral in Amerika: jonge vrouwen die me vertellen: Je hebt me echt geholpen om uit mijn schulp te komen, je hebt me doen realiseren wat er allemaal mogelijk is. ‘’

Vandaag de dag is Jane Goodall één van de beroemdheden, samen met Marie Curie, Rosalind Franklin, Rachel Carson and Vera Rubin, die erin geslaagd zijn om vrouwen toe te laten in het wetenschappelijke onderzoeksgebied, dat eerst enkel en alleen voor mannen bestemd was. Uiteindelijk heeft Jane, net zoals deze andere vrouwen, niet alleen een revolutie veroorzaakt in de wereld van de wetenschap, maar ook in de wereld in het algemeen.

Text : Louise Delhaye